Ik ben ook geen expert harmonieleer. Gistermiddag zat ik het hoofdstuk over harmonie uit het boek van Hein nog eens door te lezen, en ik vind het moeilijk geschreven. Ik werd er zo moe van dat ik maar lekker muziek ben gaan maken en er niet meer over nagedacht heb. Het boek is natuurlijk ook niet bedoeld als een uiteenzetting over harmonieleer (net zoals het boek geen methode is om bas te leren spelen).

Maar goed, hier dan een poging Chord theory from a dummy/for dummies.

Om het simpel te houden, zou je kunnen zeggen dat een dim-akkoord meestal een 'topje van de ijsberg' akkoord is. Er zit nog een ferme basis onder, die je niet hoort, maar die er qua harmonische functie wel is.
Onder de meeste dim-akkoorden die in een liedje voorkomen, zit eigenlijk een ander akkoord verborgen, en wel een dominant-akkoord. Dat akkoord vind je door een grote terts (twee hele tonen) vanaf de 1e noot van het dim-akkoord omlaag te gaan.

Ik speel even leentjebuur bij Mark Levine, The Jazz Theory Book, p. 85: 'Whenever you come across a diminished chord in a tune, check to see if the root is part of a chromatic bass line. Then check whether it is equivalent to the dominant 7thb9 chord a 5th above whatever chord comes next.'

Voorbeeld: G7 G#dim Am7 .
1) Het G#dim akkoord staat in een chromatische baslijn van halve tonen G, G# A. Het kan dus potentieel een verborgen dominantakkoord zijn.
2) Twee hele tonen omlaag vanaf G# (de grondtoon van het G#dim akkoord) = E. De verborgen dominant zou dus kunnen zijn E7, of om compleet te zijn E7b9.
3) Het volgende akkoord is Am7. Een kwint, vijf tonen, boven A = E.
Dan volgt de conclusie: het akkoord G#dim in dit fragment is eigenlijk het topje van de ijsberg van een akkoord E7b9, de verborgen dominant, die toeleidt naar Am7.
De tonen van het akkoord E7b9 zijn: E G# B D F. En dan zie je de tonen van het G#dim-akkkoord (G# B D) of G#dim7 (G# B D F) daar inderdaad in terugkomen.

Op p. 87 noemt Levine als instinker dat het dim-akkoord niet altijd een dominantfunctie naar het volgende akkoord toe heeft. Soms is er nog een akkoord tussen gezet. In het voorbeeld dat hij daar geeft Bbdim Am7 D7 heeft de Bbdim als verborgen dominant Gb7b9, toeleidend naar D7.

Een dim-akkoord bestaat uit stappen van een kleine terts. Het is goed om te weten dat er eigenlijk maar drie dim-akkoorden zijn.
- Cdim, Ebdim, Gbdim, Adim, gebruiken allemaal de tonen C Eb Gb A.
- C#dim, Edim, Gdim, Bbdim gebruiken allemaal de tonen C#, E, G, Bb.
- Ddim, Fdim, Abdim, Bdim gebruiken allemaal de tonen D, F, Ab, B.

In het voorbeeld G7 G#dim Am7 had er kunnen staan G7 Abdim Am7, want G# en Ab klinken gelijk.
Maar er had ook kunnen staan G7 Fdim Am7. Alleen mis je dan de leuke chromatische gang in de basnoten G G# A. En de truc om de verborgen dominant te vinden werkt niet als je vanuit F twee tonen omlaag zou denken, kom je uit bij Db/C#. Maar een mogelijk akkoord 'Db7b9' heeft geen dominantfunctie naar het volgende akkoord Am7 toe.
Staat er dus een dim-akkoord zonder een chromatisch loopje in de basnoten, dan moet je eerst kijken of je ander dim-akkoord ervoor in de plaats kunt zetten waarmee je wel een chromatisch loopje maakt.

Om het nog anders uit te drukken: harmonieleer is eigenlijk heel simpel. Er zijn drie harmonische functies: tonica (rust), dominant (spanning, toeleidend naar de tonica of een volgende dominant) en subdominant (enige spanning, toeleidend naar dominant of tonica).
Het is de sport om elk akkoord dat je tegenkomt, hoe ingewikkeld of opgetuigd het er ook uitziet, terug te brengen naar een van die drie functies.
Bij een dim-akkoord kun je dus proberen om te kijken of het dim-akkoord in kwestie een dominantfunctie heeft, door te kijken of er een verborgen dominant onder ligt.

Daarnaast kent de harmonieleer nog slechts één andere lol en dat is: kijken welke toonladder er bij een akkoord of serie akkoorden past.

Dan zijn er nog pianisten die vinden dat de derde lol is om zoveel mogelijk toevoegingen en uitbreidingen in een akkoord te stoppen (dus niet E7 maar liefst E7b9b10#11b13). Dat zijn een beetje de dribbelende spitsen van het spel, die volop de aandacht trekken maar niet altijd het doel bereiken. Hun lol kun je al voor een aardig deel bederven door in plaats van E7b9b10#11b13 gewoon E7alt te schrijven. Dat houdt ze weer even koest.

Een beperkte tak van sport dus, die harmonieleer. Maar altijd nog meer dan een drummer in huis heeft, dus we moeten niet klagen.

Sorry, maak ik toch nog een fout. In het voorbeeld van de instinker Bbdim Am7 D7, schrijft Levine dat de Bbdim als verborgen dominant de A7b9 heeft, en dus niet Gb7b9, wat ik schreef. Ik had een paar krabbels gemaakt maar die door elkaar gehaald en het niet meer nagekeken. Excuses!
In plaats van Bbdim zou je ook C#dim kunnen lezen, want dat akkoord heeft dezelfde noten als Bbdim, en dan gaat het hele verhaaltje van de drie stappen dat ik gaf op. (Twee hele noten onder de C# = A; A is de kwint van D7; dus C#dim is hier gelijk aan een A7b9 akkoord.)

Weer een heldere uitleg Theo. Kan ik het zo samenvatten dat je vanuit een dim-akkoord kunt kijken naar de akkoorden (met dominant 7 en mol 9) die liggen op 4 en 1 halve toon onder en 2 en 5 halve tonen boven het dim-akkoord. Een vervolgens kijken naar het akkoord dat volgt om te zien of zo de verborgen dominant gevonden kan worden?
Dus bijvoorbeeld uitgaande van een Cdim-akkoord (c-es-ges-a), dat voorkomt in de chromatische baslijn Bmaj7-Cdim-C#min, kijken naar:
-4: Ab7b9: as-c-es-ges-a
-1: B7b9: b-es-ges-a-c
+2: D7b9: d-ges-a-c-es
+5: F7b9: f-a-c-es-ges
Vervolgens de kwint van C#min bepalen: G#, zodat in dit geval Ab7b9 de verborgen dominant is.
Met daarbij de aantekening dat soms ook gekeken kan (moet?) worden naar het volgende akkoord.

Als dit klopt ben ik blij dat ik het snap. Alleen vraag ik me dan nog af wat voor praktische betekenis dit allemaal kan hebben in mijn basspel.