Dat komt omdat de laagst noot van de bas in het zgn. 'contraoktaaf' ligt.
Als je een piano neemt dan zijn die toetsen van c tot b die ongeveer in het midden liggen de noten van het zgn. 'eengestreept oktaaf', weergegeven als c'-b'. Het oktaaf daaronder, van c tot b, heet 'klein oktaaf', weergegeven als c-b. Het oktaaf daaronder heet 'groot oktaaf', weergegeven als C-B. De E uit dit oktaaf is de E met één hulplijntje onder de notenbalk, die de laagste geschreven noot is van de contrabas. Het oktaaf onder het groot oktaaf heet contraoktaaf, weergegeven met C'-B'. Een contrabas klinkt een oktaaf lager dan geschreven staat. De laagste E van de contrabas klinkt dus als E'. De toetsen van een piano gaan zelfs nog een eindje verder en eindigen in het Subcontraoktaaf (C''-B'').
'Contra' betekent 'tegen' in het Latijn. Het contraoktaaf is dus de serie noten die zich tegen het groot oktaaf aan bevinden. En daar ontleent de contrabas zijn naam aan.
He, interessant! Roel had ondertussen een ander antwoord gekregen:
contrabas zn. ‘laagste (strijk)instrument’
Nnl. contrabassen (mv.) [1754; WNT trompet].
Ontleend aan Italiaans contrabbasso [1566], van contra ‘tegen’ (→ contra) en basso ‘bas(stem)’, oorspr. bn. ‘laag, diep’ < Laatlatijn bassus, zie → bas.
In het Italiaans wordt contra- in muziektermen gebruikt om aan te geven dat een instrument of stem als tegenstem dient voor een tweede;
zo staat de partij voor de contrabasso onder of boven de partij voor de basso op dezelfde notenbalk genoteerd, die van de contratenore onder of boven de tenoren.
In het geval van contrabas is de betekenis ‘laagste instrument’ geworden, een contratenore (Engels countertenor) zingt daarentegen hoger dan een tenor.
Onder eencontrabas wordt meestal een contrabasviool verstaan, maar er bestaan bijv. ook een contrabasgamba en eencontrabasblokfluit, ‘grootste, laagste gamba resp. blokfluit’.
Ja, klinkt aannemelijk, en historisch onderbouwd. Je kunt er ook de Engelse naam 'double bass' mee verklaren: een verdubbeling van de bas, een tweede stem onder de bas.
Ik had het ook aan Ferdinand Rikkers gevraagd, die op vakantie was. Gisteren kreeg ik dit bericht:
De volgorde van de stemmen in een koor is, van hoog naar laag: sopraan, alt, tenor en bas.
Een altviool klinkt dus lager dan een gewone viool, en een tenorsaxofoon klinkt lager dan een saxofoon. Maar het kan nog lager. Dan komen b.v. de contrabas en de contrafagot in beeld. Iets met "alt" klinkt dus nog wat hoger dan een instrument met "contra" of tenor in het woord. Lager dan contra kan eigenlijk niet.
In de muziekinstrumentenleer wordt het woord contra niet zo vaak gebruikt. Eigenlijk alleen bij contrafagot en contrabas. In tuba en basgitaar zit het woord contra niet.
Contra betekent iets als "tegen". Denk aan contradictie, (tegenstrijdigheid), contramine (tegenstand) en contrast. We kennen het woord contrapunt in de muziekleer ook. Dat is de leer van de meerstemmigheid. We spreken wel van tegenstemmen, bij meerstemmigheid. Dan begrijp je ook waarom het contrapunt heet.
Contrafagot en contrabas klinken zo laag, dat het echte tegenhangers zijn. Daarom het woord contra.
