Ik speel sinds 10 jaar basgitaar bij een Big Band, maar zou nu willen overstappen naar contrabas. Bij de Big Band worden de instrumenten gestemd op 442 Mhz, dit zou iets te maken hebben met het gemakkelijker blazen op het instrument, of iets dergelijks.
Ik vraag mij nu af of het niet slecht is voor mijn bas, deze te stemmen op 442 Mhz en vervolgens wanneer ik met anderen speel terug op 440 Mhz te stemmen.

Eigenlijk wordt er tegenwoordig meestal hoger gestemd dan op 440, voor zover ik weet. Vreemd genoeg gaan de Mhz steeds een beetje omhoog met het voorbij gaan van de jaren; onze oren willen blijkbaar steeds een beetje hoger. Waarom dat is, weet ik niet. 444 wordt ook gebruikt. Kan geen kwaad om te schipperen hoor, je knoppen zijn gewillig (tenzij er iets mis mee is natuurlijk).

Nog even een extra aanvulling. Hieraan kun je dus zien dat de toonhoogte die we prefereren flink omhoog is gegaan:
'The A used by most symphony and opera orchestras today for uniform tuning ranges between 440 hertz, or cycles per second, to 444 hertz. By comparison, in 1740, Handel favored an A pitched at 422 hertz. Mozart, in 1780, tuned to an A at 421.6 hertz. The French standardized their A at 435 hertz in 1858. A little more than 20 years later, Verdi succeeded in getting a bill passed by the Italian Parliament to tune at A 432 hertz.'
'In 1938, an international standard for A was set at 440 hertz, but the pitch continued to rise. The New York Philharmonic, under Zubin Mehta, tunes to an A at 442 hertz, as does the Chicago under Georg Solti and the Boston Symphony under Seiji Ozawa. In Berlin, orchestras tune to an A around 448 hertz. In Moscow, the symphony's pitch is even higher, near 450 hertz.'
Ik lees overigens nergens een bevredigende verklaring voor dit vreemde fenomeen. Het orkest zou 'helderder' gaan klinken...

Het lijkt mij in eerste instantie erg vreemd dat niet elk orkest zich aan de standaard A = 440 Hz zou houden. Op deze standaard zijn de blaasinstrumenten gebouwd en het lijkt me ondenkbaar dat men steeds kortere blaasinstrumenten zou gaan fabriceren. Een Ais is 466,16 Hz als een 440 Hz is en 2 Hz verhoging komt daardoor neer op een verhoging van ongeveer 8 % van een halve toonsafstand wat toch maar erg weinig is. Hierdoor kun je toch niet zeggen dat het orkest helderder gaat klinken.

Het kan zijn dat men vanaf 1938 in steeds warmere zalen is gaan spelen en verhoging van de omgevingstemperatuur leidt tot verhoging van de toonhoogte van blaasinstrumenten voor een bepaalde buislengte. Nu is elk blaasinstrument te stemmen door het mondstuk of een stembuis te verstellen maar er is een bepaalde stand waarbij de stemming van alle grepen het best is. Dit lijkt mij wel een logische verklaring voor een wat hogere A.

Ik heb ook eens gelezen dat bij een piano de hoge tonen soms hoger gestemd worden dan volgens de exacte gelijkzwevende stemming. De frequentie van een hoge A zou dan meer dan een factor 2 of 4 of 8 of 16 maal hoger zijn dan de standaard A van 440 Hz. Dit te hoog stemmen van hoge tonen zou wel de indruk van een grotere helderheid kunnen wekken.

Een interessant verhaal over dit onderwerp van ene Tim Tye:

“Standard tuning” for musical instruments has been A=440 Hz since the 1900’s so almost all the music you hear on TV, Videos, Movies, in churches, schools and opera houses is usually in standard tuning. I was in a heavy metal band in the early 90’s that experimented with what the guitar player termed “detuning” by tuning down to 430 instead of 440. Other than that I have been a standard tuning musician all my life until I heard Len Horowitz ( Live H2O ) speak about the frequency of the center of the universe being 528Hz which anyone can easily obtain by tuning to A=444HZ instead of A=440.By doing that your middle C is 528Hz.

528 Hz is both the center of the rainbow color spectrum as well as the audible sound spectrum.

Fascinated by this I looked into the parameters of my digital keyboard and sure enough there were tuning options both up and down from a 440 just waiting for me to get educated enough to utilize. So I held down a middle c in A=440 with an organ sound and started slowly bumping up the tuning towards 444Hz. As I approached the 444 mark I could hear the sound tones opening up and the sound became both deeper and wider.

Ik heb het bovenstaande verhaal eens gecontroleerd op mijn GEM keyboard. Een verhoging van 440 naar 444 Hz is een verhoging van ongeveer 15 % van een halve toonsafstand. Op mijn keyboard moet ik om de master tune een halve toon te verhogen 63 punten omhoog wat inhoudt dat 15 % van een halve toon ongeveer 10 punten is. Ik heb dit ingesteld, het keyboard op orgel gezet en geluisterd of er iets bijzonders gebeurde als ik een C aansloeg of een C-akkoord. Ik hoor niets bijzonders ook niet als ik telkens wissel tussen de standaard stemming en de verhoogde stemming. Volgens mij is het bovenstaande verhaal gewoon onzin maar je kunt je van alles verbeelden als je erin gelooft.

Een paar opmerkingen. Mijn achtergrond: natuurkundige (professioneel) en bassist (amateur met ervaring op basgitaar (jazz w.o. BigBand) en contrabas (dat laatste ook klassiek).

-440 MHz, moet je lezen als 440 Hz (trillingen per seconde, cycles per second)
-In de baroktijd had men een standaard-A1 van plm. een halve toon lager dan nu. Hedendaagse orkesten die zgn authentieke barok spelen, hanteren nog steeds deze oude standaard.
-Ik heb altijd begrepen dat zo rond de negentiende eeuw componisten/dirigenten een fellere klank uit hun orkest wilden horen en dat daarom de standaard geleidelijk naar 435 opgehoogd is. In de 20e eeuw tot zelfs boven de 440 Hz. Dat had niet zozeer te maken met de toonhoogte, als wel met het feit dat snaarinstrumenten met een hogere snaarspanning feller klinken.
-met % hoger per halve toonsafstand moet je voorzichtig zijn: immers het gehoor werkt logaritmisch. Vanuit 440 is 880 een oktaaf hoger. Nog een oktaaf hoger is 1760 Hz.
-528 Hz als middelpunt van zowel het audio als licht spectrum is een broodje aap, alleen al omdat licht frekwenties heeft in de orde van *10^15 Hz.
-hoeveel punten een halve toon omhoog is, kan ik even niet terug vinden. Mij staat bij dat 50 cents een halve toon omhoog is (volgens mijn stemapparaat). Ga ik nog nazoeken.

Terug naar de praktijk: kan hoger of lager stemmen van je bas-instrument kwaad? Als je dat binnen een bereik van een halve toon hoger of lager doet denk ik niet.
-Je bas zal wel even moeten "wennen" aan die hogere of lagere stemming, in die zin dat je in het begin regelmatiger zult moeten bijstemmen.
-met mijn barok-sessies speelde ik ook een halve toon lager. Geen extra problemen.
-contrabassen en basgitaren stem ik altijd een halve toon lager, als ik ze langere tijd (> 1 maand, vakantie) niet gebruik. Schijnt beter te zijn voor het instrument.
-contrabassisten die (klassiek) solo spelen, stemmen hun bas altijd een halve toon hoger. Geeft een iets fellere, solistische klank.

De keren dat ik in de jazz hoger dan standaard 440 speelde:
-stemapparaat was niet goed geijkt/ingesteld.
-blazers konden hun instrumenten niet goed op 440 Hz stemmen (m.n saxen; mondstuk moest te ver uitgeschoven)
-de toetsenist (keyboard) had per ongeluk op zijn "alles-een halve-toon-hoger-knopje" gedrukt, en kwam daar pas na één set achter.

groet van maarten

Beste Maarten

Volgens mij heeft de logaritmische werking van het oor betrekking op het geluidsvolume en niet op de frequentie. Ik ben bij mijn berekening uitgegaan van de gelijkzwevende stemming. Dit houdt in dat als de A 440 Hz is, dat de Ais dan een factor 2 tot de macht 1/12 hoger is en dus 1,05946 * 440 = 466,16 Hz. De frequentie van een Ais is dus 26,16 Hz hoger dan de A.
Een frequentie die 4 Hz hoger is dan een A van 440 Hz is dus 4 / 26,16 = 0,153 ofte wel ongeveer 15 % van de halve toonsafstand die ligt tussen een A van 440 Hz en een Ais van 466,16 Hz.

Als je kijkt hoe het bij een A van 880 Hz zit dan wordt een verhoogde A, 888 Hz maar je houdt dezelfde verhouding van ongeveer 15 % van een halve toonsafstand.

Ik heb Adriaan even een mail gestuurd. Wellicht kunnen we na een onderlinge mail-discussie een eensluidende visie presenteren! Voorkomt hier een hoop theoretisch geneuzel; het ging toch eigenlijk om de vraag of het praktisch gezien kwaad kan je bas hoger of lager te stemmen.

Andere interessante vraag: Metal-groepen spelen vaak in Drop-D of zelfs Drop-C, oftewel een hele of twee hele tonen lager dan de standaard 440. Waarom?? Ik ga op onderzoek uit, suggesties welkom.

groet van maarten

Geacht forum,

Ik las het ingebrachte artikel over 440 Hz. Een interessant artikel hierover vond ik de website van Niburu, de UFO site. www.niburu.nl Links op hun homepage heb je een rubrieken overzicht, klik in deze kolom op wetenschap. Naar beneden scrollen en klik alle artikelen aan. Dan ga je naar het bericht van 13-02-2009. Genaamd De natuurlijke geluidsfrequentie.

Vriendelijke groet, Abel Evertz - Roden

Hmmmm. Ik zie dat dit artikel voor een groot deel gebaseerd is op een onderzoek van Ginger en Sandy Breeveld. Heb je dit onderzoek bekeken? Ik geloof namelijk toch echt dat het helemaal nergens op slaat. Ze hebben niet muziek vergeleken waarvan de A in 432 of 440 staat, maar alleen die toon zelf. Tja, als de schoolbel wat lager staat, zullen de ondervraagde scholieren de toonhoogte wat prettiger vinden – die is dan minder schel. Erg weinig overtuigend hoor... ik vermoed dat die scholieren het nog mooier zouden vinden als de bel op 400 stond. Of nog veel lager: een prachtige contrabasbel.

Hallo Philip,

Je reply op mijn inbreng in het 440 (M)Herz stemming verhaal heb ik met plezier gelezen, vooral het idee van een contrabas bel vind ik werelds. Ik ben het zeker met je eens dat veel zogenaamd deskundig onderzoek de lading niet dekt. Toch blijf ik het een interessant onderwerp vinden.

Groet, Abel.