Ik wil een begrip introduceren: horizontaal en verticaal spelen. Wat ik bedoel: uitgaande van contrabas spelen kun je, als je binnen een toonladder speelt, dat op de klassieke manier doen en, als je bijvoorbeeld omhoog gaat, dat zoveel mogelijk op één snaar doen.Dat betekent dat je na twee noten van positie wisselt (tenzij je vingers ongelooflijk lang zijn). Klassieke bassisten pakken het zo aan. Dit doen ze omdat de toon verandert als je strijkt en van snaar wisselt – wat vaak onwenselijk is midden in een loopje. Plukkers hebben niet of nauwelijks last hiervan. Op één snaar blijven noem ik de verticale speelwijze.
Bij de horizontale speelwijze speel je zoveel mogelijk in één positie als de noten het toelaten. Lekker rustig en overzichtelijk, zonder dat gespring van de linkerhand (in het geval van rechtshandige bassisten). Gewezen basgitaristen zonder klassieke opleiding (zoals ik) pakken het meestal zo aan.
De laatste tijd dwing ik mezelf in mijn oefenuurtjes om zoveel mogelijk volgens de verticale benadering te spelen om mijn grenzen te verleggen. (Ik speelde heus niet altijd volgens de verticale benadering, maar wel heel vaak.) Het mooie van de verticale benadering is, dat het het makkelijkste is als je een loopje improviseert om, vooral als het om een snel loopje gaat, alle tonen van de desbetreffende toonladder te gebruiken, want je wilt natuurlijk de positie waarin je zit wel benutten en allebei de noten spelen die mogelijk zijn op dat moment. Dit contrasteert met wat makkelijk is als je snel wilt spelen in één positie. Dan sla je gewoon wat noten over. Dus als je bijvoorbeeld een snel loopje wilt spelen in A mineur en je wijsvinger staat op de A op de E snaar, zul je gebruik maken van de noten A B D G A C en D (van laag naar hoog).
Idealiter laat je je natuurlijk leiden door wat je in je hoofd hoort en niet door wat makkelijk is voor je vingers. Maar ja, de werkelijkheid is toch dat wij bassisten daar niet altijd even consequent in zijn en soms (of moet ik zeggen vaak?) voor de makkelijkste weg kiezen. De weg om dit probleem van het kiezen van de makkelijkste weg op te lossen, is volgens mij zo bedreven worden, dat alles makkelijk wordt. Want uiteindelijk klinkt muziek het allerbeste als we volgen wat we in ons hoofd horen en niet als we spelen wat makkelijk is. Deze overtuiging heb ik al heel lang en die drijft me er voortdurend toe om mijn techniek te verbeteren. Hoe beter mijn techniek, hoe beter ik kan spelen wat zich in mijn hoofd afspeelt.
Het levert me veel op, die afstemming op de verticale benadering tijdens mijn oefenuurtjes. Natuurlijk is het niet de bedoeling dat ik mezelf op die manier afstem als ik live speel: zoals ik al probeerde te zeggen, wordt mijn spel pas muziek als ik speel wat ik in mijn hoofd hoor en mijn hoofd trekt zich niets aan van dit theoretische verhaal. Maar het grappige is dat ik allerlei melodische ontdekkingen doe door deze afstemming en al die ontdekkingen maken vervolgens deel uit van wat zich tijdens een improvisatie in mijn hoofd afspeelt of gaat afspelen. Mijn mogelijkheden worden dus flink uitgebreid!

PS: er staat in mijn vorige stukkie: (Ik speelde heus niet altijd volgens de verticale benadering, maar wel heel vaak.) Dat moest natuurlijk zijn de horizontale benadering.
Nog een foutje: ik ben de E op e A snaar vergeten in mijn opmerking over wat makkelijk is in één positie als je de wijsvinger op de A op de E snaar hebt staan.

Dacht ik even dat deze post een uitbreiding zou worden van het onderwerp 'bas en acrobatiek', maar dit is helaas minder spannend.
Het lijkt me dat, naast horizontaal en verticaal spelen ook diagonaal spelen genoemd moet worden. Dat is toch poldermodel spelen bij uitstek, een mooie bemiddeling tussen horizontaal en verticaal.

Bij diagonaal spelen schuif je op iedere snaar een positie op en dan op de volgende snaar weer een stukje terug, waarbij je uiteindelijk steeds wat opschuift.
Lastig uit te leggen zonder notenbalk, maar ik noem als voorbeeld de toonladder van F groot, omhoog lopend, met tussen haakjes de vingers, een streepje ervoor als je omhoog schuift en erachter als je omlaag gaat.
E-snaar: f (1), g (4), a(-2), bes (4)
A-snaar: c (1-), d (4), e (-2), f (4)
D-snaar: g (1-), a (-2), bes (4)
G-snaar: c (1-), d (4), e (-2), f (4).
(Bij de hoge bes en c ook andere vingerzetting mogelijk.)

Zie het boek van H. v.d. Geyn, p. 201, of het boek van Chuck Sher, p. 47vv en p. 85. (Sher is wel interessant, omdat hij een methode wil bieden die voor contrabassisten en basgitaristen te gebruiken valt.)

He Theo, leuk die term, diagonaal spelen, daar had ik niet aan gedacht, al speel ik zelf heel vaak diagonaal nu ik erover nadenk. Ik kan alleen niet beredeneren waarom ik dat doe – misschien heb ik niet eens een reden voor, behalve dan dat bepaalde tonen opeens voor het grijpen liggen op deze manier. Wat zie jij als het voordeel van diagonaal spelen? (Of van de Geyn of Sher.)

PS: die laatste zin vind ik ook interessant: 'omdat hij een methode wil bieden die voor contrabassisten en basgitaristen te gebruiken valt.' Ik heb dat nooit zo begrepen, waarom er verschillende methodes nodig zouden zijn voor deze instrumenten. Hoebedoelu?

Nou ja, je moet mijn opmerkingen niet voor al te diepzinnig nemen.
Theorieën of methodes zijn in feite alleen maar een formaliseren van wat je in de praktijk doet. Zowel Chuck als Hein laten zien dat er naast verticale en horizontale vingerzettingen ook een diagonale manier van spelen mogelijk is, zonder dat de ene of de andere nu zaligmakend is. Het helpt je om je blik te verwijden, als je intuïtief altijd één bepaalde manier hebt toepast.
Zo ben ik zelf opgevoed als klassiek contrabassist met een verticale vingerzetting. Voor strijken blijft dat een mooie manier, ook in jazz. Maar om te strijken vind ik de diagonale vingerzetting ook prettig, zeker wanneer je zoveel mogelijk vier noten op één snaar speelt. Dan heb je een beetje een motorische logica erin zitten.
De horizontale vingerzetting blijft natuurlijk ideaal voor blueslickjes.
Chuck Shers methode biedt parallel vingerzettingen voor contrabas (Simandls 1 2 4-systeem) en basgitaar (1 2 3 4). Dat maakt het voor de contrabassist mogelijk om eens over te stappen en ook het 1 2 3 4 systeem uit te proberen.
Ik houd het trouwens liever bij 1 2 4. Maar nu zou je al bijna een post 'vergelijking contrabas basgitaar' moeten gaan openen.

Dat doe ik ook ja, 1 2 4 voor zowel contrabas als basgitaar, al doe ik op de basgitaar in de hoger posities ook wel eens 1 2 3 4 als ik heel snel wil spelen. Voor die laatste methode moet je zelfs op de basgitaar je vingers behoorlijk st6rekken, en van strekken heb ik het nut nooit begrepen; dat geeft maar kramp. Mijn stelling is: het is makkelijker om grote afstanden te overbruggen zonder kramp, dan kleine afstanden met kramp (laat staan grote afstanden).
Met mijn eerste bandje bandje speelde ik eens tijdens een grote demonstratie in de RAI, als een van de vele acts. De bands volgden elkaar supersnel op; één minuut na de band voor ons stond mijn band al speelklaar (met een perfect geluid ook nog). Toen keek ik ook pas op en zag duizenden mensen voor me zitten. Ik verkrampte totaal. Ik hoefde geen enkele lastige lick te spelen in die band, alleen héél erg makkelijke. Maar mijn vingers één hokje verplaatsen vereiste al een schier bovenmenselijke inspanning. Ik bedoel maar.

PS: ik bedoelde dat je je vingers moet strekken om 1 2 3 4 te spelen in de eerste posities van de basgitaar. Hoger op de hals natuurlijk niet.

voor ik met contrabas begon, speelde ik basgitaar en daarvoor (tegelijk een beetje) gitaar.
op een bepaalde workshop heb ik een techniek geleerd om op de gitaar in 1 positie een notenbalk te spelen over alle 6 snaren.
die techniek speelde vooral zonder open snaren.
op de basgitaar gebruikte ik dezelfde techniek, overal dus 1 2 3 4.
de contrabas was een droom, maar 'k vond het spijtig dat ik bovenstaande techniek niet meer kon gebruiken, door 1 2 4 op de contrabas.
ik herinner me op deze site, op een ander forum, dat iemand vroeg naar een techniek op contrabas met 1 2 3 4, zoals op de basgitaar.
iemand reageerde erop, om een 1/8 contrabas aan te schaffen. daarop is een 1 2 3 4 mogelijk, maar de basklank is weg (of moet bijversterkt worden).

Ik heb op basgitaar altijd alle vier mijn vingers gebruikt dus wat men in deze discussie 1, 2, 3, 4 noemt. Met deze techniek kan men met gebruikmaking van de vaste kam in de laagste positie een chromatische toonladder spelen zonder van positie te wisselen. Ik heb lange vingers en hoef die niet extreem te strekken om dat te kunnen doen.

Om in hogere posities een chromatische toonladder te spelen heeft men eigenlijk een vinger te weinig en zal er wat gesmokkeld moeten worden door in een opgaande toonladder met de pink te schuiven of in een dalende toonladder met de wijsvinger. Nu komen lange chromatische toonladders in de praktijk van het improviseren niet vaak voor en voor normale majeur en mineur toonladders vallen de tonen waarvoor je zou moeten smokkelen weg. Hierdoor, en doordat dat de hogere posities dichter bij elkaar liggen, werkt de vier vinger techniek zonder positiewisseling, ook in hogere posities.

Ik heb speciaal een 1/2 contrabas gekocht om de basgitaartechniek te kunnen blijven gebruiken. Het bleek echter dat mijn contrabas een toch nog tamelijk grote mensuur heeft van 100 cm in vergelijking met 87 cm voor mijn basgitaar en daardoor liggen de posities aanmerkelijk verder uit elkaar. Ik gebruik nog steeds alle vier mijn vingers maar een kwint is voor de lagere posities daardoor niet te pakken met 1 + 3 en daarvoor is toch 1 + 4 nodig. Hierdoor gaat de logica van elke vinger voor een bepaalde positie wel verloren maar in de praktijk blijk ik daar toch weinig last van te hebben.

Ik gebruik normaal wat Philip noemt de horizontale techniek en wissel pas van positie als ik hoger wil spelen dan wat ik op de hoogste snaar in die positie aan kan of wanneer ik lager wil spelen dan wat ik op de laagste snaar aan kan.

inderdaad.
voor de chromatische toonladder heb je een vinger te weinig,
ook op gitaar.
maar de gewone diatonische toonladder
is perfect in 1 positie te spelen,
als je met 2 begint op de E-snaar (voor de grondnoot).
je kan dan spelen vanaf septiem (leidtoon) (1 op E-snaar) tot terts + octaaf (3 op G-snaar).
op gitaar kan je dan ook nog kiezen om met de grondnoot
te beginnen met 4 op de A-snaar,
op de bas kan je dan van de terts (met 1 op de E-snaar)
tot de sext + een octaaf (3 op de G-snaar) spelen.
dit geldt dus ook voor de bijbehorende natuurlijke mineur toonaarden (eolische modus).
voor de harmonische en melodische mineurtoonaarden, zal er moeten geschoven worden voor de septiem (leidtoon).

Ik heb me weleens afgevraagd waarom een bas niet in grote tertsen wordt gestemd in plaats van in kwarten. In dat geval heb je aan vier vingers genoeg om een chromatische toonladder in hoge posities te kunnen spelen zonder met je duim van positie te wisselen.

Als je de lage snaar als een E stemt wordt de stemming van de losse snaren dan E, Gis, C, E. De hoge snaren komen dan wel wat te los te staan. Een ander optie is bijvoorbeeld F, A, Cis, F. Hierbij houdt de A snaar zijn spanning, is de lage F-snaar een halve toon hoger, de Cis snaar een halve toon lager en de hoge F snaar een hele toon lager. Dit gaat denk ik nog wel zonder dat er voor deze stemming speciale snaren ontwikkeld moeten worden.

Ik heb mijn gitaarsnaren eens zo gestemd en er is in eerste instantie niet op te spelen maar dat komt omdat de bestaande stemming in kwarten zo ingesleten is. Ik vraag me af hoe lang het duurt om eraan te wennen en of deze stemming dan geen grote voordelen heeft bij het spelen in hogere posities. Je zult vooral voordeel ervaren als je melodien speelt waar niet alleen de normale tonen uit een majeurtoonladder in zitten.

komaan adriaan,
gewoon gaan.
breng ons de alternatieve stemming:
de adriaan-stemming oftewel de grote-tertsen-stemming,
met bijgeleverde techniek uiteraard.

dankjewel.

speelt Charles Mingus zijn Summertime op Mingus Three dan verticaal of horizontaal (of beide)?
is dat wel verticaal te spelen of zijn er toch grenzen?
volgens Philip zijn uitleg is dit verticaal te doen.
ofwel heb ik het verkeerd geïnterpreteerd.

Maar waarom zou je het volledig verticaal willen spelen? Het gemak dient de mens. Of strijk je dat thema? Horizontaal spelen is in principe makkelijker bij zo'n thema – al is het maar net wat je gewend bent natuurlijk. Ik ben op zoek geweest op YouTube, maar kan geen filmpje vinden van Mingus die Summertime speelt, zodat moeilijk te zeggen valt hoe hij het nu precies aanpakt. Overigens: wel eens opgelet hoe Coltrane erin komt bij zijn solo? Als je er zo in wilt komen, zou je vrijwel zonder uitzondering voor de verticale benadering op de contrabas moeten kiezen. En het is prachtig hoe Coltrane dat doet (vind ik in elk geval), dus er valt veel voor te zeggen.

Kijk eens in het eerste boek van Hein vd Geyn's bas methode op pagina 390 (ook te vinden op http://www.comprehensivebassmethod.com/book%20l.html en dan klikken op "Chords with open strings". Hij beschrijft daar een methode om een flinke, maar vloeiende, horizontale sprong te maken. Hij maakt hier zelf in zijn spel veelvuldig gebruik van.

Gr. Koen

Ik heb nooit zo begrepen waarom je losse snaren zou willen spelen (behalve de lage E natuurlijk, dat kan nou eenmaal niet anders). Het nadeel van losse snaren is niet alleen dat je niets meer met de toon kunt doen (je kunt bijvoorbeeld geen tremolo meer spelen), maar ook dat je, als je op dezelfde snaar verder gaat, je die snaar opnieuw naar beneden moet brengen. wat vertraging oplevert als je heel snel wilt spelen. Ik heb ook last van dat effect als ik naar een andere snaar ga; je moet toch je hand optillen en weer naar beneden brengen en dat hoeft dus niet als je geen losse snaren speelt. Voort mij geen losse snaren hoor.

Ondanks dat je de toon van een losse snaar niet kunt veranderen heeft het gebruik van losse snaren toch ook een aantal voordelen. Het eerste voordeel heb ik al eerder genoemd en dat is dat in de eerste positie een chromatisch toonladder te spelen is zonder de duimpositie te wijzigen. Maar ook andere toonladders zijn in de eerste positie gewoon gemakkelijker te spelen dan in hogere. Het tweede voordeel is dat als je gewoon een melodie in de laagste positie speelt, de vingers van de linkerhand telkens even ontspannen als een losse snaar gespeeld wordt. Daardoor speelt de eerste positie gewoon gemakkelijker dan hogere posities en veel bassisten beperken zich daarom tot de eerste positie. Het derde voordeel is dat de losse snaren, mits zuiver gestemd, een referentie geven voor de stemming. Als je lange tijd achter elkaar in hoge posities speelt (zonder een ander instrument waar je voor de stemming steun aan ontleent) dan kan de toonhoogte gemakkelijk verlopen als je geen absoluut gehoor hebt. Het geregeld gebruiken van losse snaren, ook bij het spelen in hogere posities, maakt dat je niet te ver wegloopt van de juiste stemming.

wel philip,
misschien is dat wel mijn vraag:
wanneer beslis je horizontaal te spelen en wanneer verticaal?
ik hoor inderdaad wel verschil tussen de D op de A-snaar
en de D op de E-snaar,
maar wanneer kies je voor het geluid van de snaar (verticaal spelen)
en wanneer voor het gemak (horizontaal spelen)?
houdt mingus dus rekening met het gemak of het spelen op 1 snaar?
dat vind ik ook raar: als ik zelf speel hoor ik het verschil
van een loopje over verschillende snaren en een loopje op 1 snaar,
maar opnames van een contrabas is toch iets anders.
soms vraag ik me dan af: is het wel nodig om verticaal te spelen?
biedt de weg van het gemak dan niet virtuozere mogelijkheden?

Ja, dat is een interessante vraag. Al weet ik niet precies wat je bedoelt met virtuoos spelen. Snel spelen? Ik bedoel: je kunt heel snel spelen in één positie, maar als je in één positie alle toonladder noten wil gebruiken, lukt dat alleen in de laagste posities en dan moet je er losse snaren bij gebruiken, wat de boel echt ophoudt als je door de geluidsbarrière wilt gaan. Dan is het makkelijker om verticaal te spelen. Als ik dus een snel stukje toonladder wil spelen, doe ik dat altijd verticaal. Als dat niet hoeft, speel ik horizontaal. Ik heb op beide manieren gestudeerd en ik kan nu snel op beide manieren. Ik pluk trouwens altijd, en plukkend vind ik het helemaal niet erg om een bepaalde noot daar te pakken waar ik het het makkelijkste vind; dat zou ik niet vinden als ik ook streek, dat vind ik een groter verschil in klank, maar dat doe ik dus niet. Als je plukt, vind ik het beter als je zoveel mogelijk speelt zoals het makkelijk voor je is. En ondertussen lekker door blijven oefenen, zodat alles makkelijk wordt.

het zal inderdaad aan het oefenen liggen.
want ik gebruik de losse snaren, zoals adriaan het zo mooi zegt, als referentie.
ik bezit geen absoluut gehoor en in de hogere regionen is dat gevaarlijk.
ik vroeg me eigenlijk ook af philip, als je het over het thema hebt (door de bas gespeeld):
bedoel je dan dat de bas ook gewoon het melodietje speelt of een begeleidingsloopje?
dus speelt de bas de noten die bv. in the realbook staan of volgt de bas het akkoordenschema?

Met het thema bedoel ik inderdaad de melodie zoals die in de realboeken staat. De harmonie volgen noem ik begeleiden. Ik gebruik zelf ook vaak losse snaren als referentie als ik studeer hoor. Maar als je samenspeelt, hoeft dat natuurlijk niet; dan is er altijd wel een andere muzikant (bijv. pianist of gitarist) die als referentie kan dienen.

Beste Duurt, leuk dat je dit blijkbaar weer onder de aandacht wilt brengen. Toch verwacht ik nog een commentaar van je of zoiets!

Even een update; oefenen op verticaal spelen heeft me vreselijk veel opgeleverd. Ik roets over mijn C snaar (jaja, ik heb een hoge C snaar) alsof het niets is tot ver in de duimposities. Ik leer nu ook om hetzelfde te kunnen op mijn andere snaren, al vraag ik me af of het zinvol is om het op andere snaren te leren dan mijn G snaar en/of mijn D snaar, aangezien supersnelle noten de neiging hebben om als een brei te klinken als je lager komt.

Hoho, op mijn hoogste snaren vind ik het dus wel heel zinvol. Die komen kristalhelder door! Laten we niet het kind met het badwater weggooien.

Wat wel leuk is, is dat je, als je heel snel speelt op de laagste snaren, het echt kunt laten donderen. Dat spettert en grijpt je bij de strot, vind ik. Het is een effect dat ik nog niet gehoord heb bij andere contrabassisten, dus mogelijk ga ik jullie daarmee verrassen. Nu ik dit zeg, blijkt waarschijnlijk vanavond al dat de halve wereld dit doet (sinds zeer kort), zo gaat het meestal. Aan de andere kant: het valt technisch niet mee om het voor elkaar te krijgen, dus misschien breng ik hier iets nieuws. ik heb het nog niet vastgelegd op CD, maar met de volgende CD van het Philip Baumgarten Trio gaat dat zeker lukken, want het zit sinds kort vast in mijn spel. Dat moet je horen!
PS: nu ik dit hier zeg, is het effect natuurlijk dat ik collega contrabassisten op een (prachtig) idee breng. Goed zo! Do it! Hoog tijd dat de mogelijkheden van de contrabas maximaal worden uitgebuit!

Ik merk dat snel spelen op de laagste snaren bij nader inzien helemaal niet een brei hoeft te worden. Als ik die noten technisch goed speel (wat een hele kunst is), komen ze eigenlijk glashelder door. Toch een kwestie van oefenen dus.