Ik had deze vraag al eerder aan Philip gesteld naar aanleiding van een opmerking in basles 73 over buizenversterkers. Volgens Philip was de opmerking afkomstig van Edwin Deumes

Ik ben momenteel veel aan het experimenteren met allerlei soorten pickups maar heb de ware nog niet gevonden. Wat me inmiddels (als beginnende bassist) wel is opgevallen dat DE setup niet bestaat. Alles hangt af van smaak. Zo ook de keuze van de versterker. Ik werd dan ook "getriggerd" door de opmerking:

"Zo goed als alles in dit hoofdstuk geldt ook voor buizenversterkers, alhoewel ik daarover eigenlijk alleen onaardige dingen over kwijt wil."

Zoals ik al aangaf, zeer persoonlijk en afhankelijk van smaak. Ik ben toch zeer benieuwd naar de "onaardige" dingen die je hebt te zeggen over buizenversterkers. Ik bezit zelf een (vrij oude maar nog zeer goede) Fender Bassman 100. Een losse top met een los kabinet met twee 15 Inch speakers. Persoonlijk ben ik zeer te spreken over het geluid, maar, nogmaals, allemaal een kwestie van smaak. Toch verneem ik graag de bezwaren die je hebt tegen buizenbakken (afgezien van een beetje brom en af en toe nieuwe buizen erin).

Groet Ronald

Speel je met een basgitaar of met een contrabas ?

In het eerste geval is een Bassman helemaal geen verkeerde versterker. Zelf houd ik ook wel van een beetje buis. Er zijn uiteraard in de jaren veel meer, andere, compactere versterkers op de markt gekomen, waar je je minder aan vertilt, maar daar gaat het hier niet over.

Als het om contrabas gaat ben ik van mening dat een versterker voornamelijk een ondersteuning geeft van je acoustische geluid. Dan zijn er hele andere versterkers in beeld. Ik gebruik zelf een Roland CB-100, een eenvoudige, compacte en niet zo zware combo, die naar mijn mening prima doet wat hij moet doen. Zonder buizen, dat wel.

Het enige nadeel van een buizenbak vind ik dat die doorgaans nogal wat weegt en wat kwetsbaarder is, voor de rest houd ik er wel van.

... of had ik niet mogen antwoorden ?

Ik heb n.a.v. hetzelfde artikel ook een vraag.

Een richtwaarde is 250 Watt voor een typische band met 2 gitaar en drum. Meer is beter, maar niet altijd zo leuk om te transporteren omwille van het gewicht. Voor contrabas kom je wel toe met 150 Watt.

Eerst effe Sanders vraag beantwoorden: De reden dat je voor contrabas meestal toekomt met een versterker met minder vermogen is omwillen van 2 redenen:
1) Een contrabas heeft een klankkast en maakt zelf ook geluid. Als er stil gespeelt word door de rest van de muzikanten kom je er dan zelfs al zonder versterking. Een electrische bas is stil zonder versterker. Als je echt je best doet hoor je mischien 2 meter verder nog het ramellen van je snaren...
2) De muziekstijl. Dit antwoord is natuurlijk niet helemaal correct... Als je zowel op contrabas als op electriche bas exact dezelfde nummers speelt maakt het niet uit. De achterligende redenering is dat je versterker zo universeel mogelijk inzetbaar moet zijn. Je hebt dus beter wat meer vermogen dan te weinig. Dan kan je ook electrisch bas spelen in een rock/reggae/metal... band bijvoorbeeld. Dit ga je met contrabas niet doen (ik weet het, sommige doen het wel...)

Erwin

Eerst en vooral wil ik vermelden dat mijn antwoord persoonlijk is. Ik heb geenszins de waarheid in pacht...

Wat is er verkeerd met buizen:
1) Levensduur: Buizen werken met een gloeidraad, die gelijkaardig als een normale gloeilamp een beperkte levensduur heeft. Een voorversterkerbuis is hier minder gevoelig aan. Een eindversterkerbuis moet soms na een half jaar al vervangen worden.
2) Opwarmen: Niet zo belangrijk, maar toch... Een lampenversterker moet enkele minuten opwarmen voor een stabielwerkpunt bereikt is. Een transitor versterker heeft dit niet nodig. Hier volstaan ongeveer 5 netspanningscycli (= 1/10 seconde)
3) Mechanische stevigheid: Een warme buis is extreem kwetsbaar voor trillingen en schokken. Als je je buizenbak (als hij aan staat) wat ruw neerzet is de gloeidraad stuk. Remedie is heel eenvoudig: laat je amp een 10-tal minuten afkoelen voor je hem verplaatst. Er zitten ook zwaardere componenten in, die niet altijd even goed bevestigd zijn. Een transistor versterker is behoorlijk schokbestendig.
4) Betrouwbaarheid: Kwestie van statistiek. Buizenversterkers zijn gewoonweg minder betrouwbaar (los-zittende buisvoetjes, kapotte buizen,...) dan transitorversterkers. Op wat electromigratie-issues na verslijt een transistor niet.
5) Gewicht: Vooral de uitgangstransfo is hier de boosdoener. Een doorsnee buizen-amp weegt al gauw het dubbele van een transistor-amp.
6) Geluidkwaliteit: Dit valt uiteen in 2 delen:
** voorversterker: Een typische buizenklank is best mooi, en het is dus perfect te verantwoorden buizen te gebruiken in een voorversterker. Hier niks dan lof over buizen...
** eindversterker: Een eindversterker moet enkel vermogen leveren en mag het geluid NIET kleuren of beinvloeden. Er is echt geen enkele rweden om hier dus buizen te gebruiken. Een fatsoenlijk ontwerp met transitoren (MOSFETS) is hier echt niet te kloppen. Voor pakweg 200 EUR heb je een 150 Watt@4ohm transistor eind-versterker die veel betere ruis, vervorming,... specificaties heeft dan met de beste buizenversterker mogelijk is. Vooral de uitgangstrafo is hier de boosdoener. De slechtere demping (grote uitgangsweerstand) komt de basweergave ook niet ten goed.
7) Prijs: Buizenversterkers kosten een pak meer dan vergelijkbare transitor-varianten.

Effe samengevat, een buizenversterker is leuk als je je beperkt tot de voorversterker met buizen. Laat het vermogengedeelte maar over aan transistors.

Voor de techneuten onder ons, op volgende website vind je wat meer techniche achtergrond .

Allereerst even een antwoord op de vraag van Hans: Ik speel contrabas. Nooit een basgitaar in mijn handen gehad. De Bassman had ik nog staan vanuit mijn "gewone" gitaarperiode. Na veel vergelijken bleek deze destijds, in combinatie met mijn Gretsch Country Gentleman, veruit het mooiste geluid te geven (zoals gezegd: allemaal een kwestie van smaak en muzieksoort). De Bassman heeft twee kanalen, eentje voor Bas en eentje voor overige instrumenten zodat je er met de gitaar prima op uit de voeten kan.

Reagerend op de overige argumenten:
Gewicht: Ben ik het helemaal mee eens. Alleen al de aan de losse top sjouw je je een breuk en het speakerkabinet is ronduit onhandelbaar. Gelukkig heb ik een pickuptruck met een grote laadbak dus het hele zaakje is inclusief bas wel goed te vervoeren.

Kwetsbaarheid: Ook helemaal mee eens. De top is al eens van het speakerkabinet gelazerd en alle buizen waren overleden en de trafo (een joekel) lag los. Gelukkig was e.e.a. wel te repareren. Overigens is mijn ervaring wel dat de buizen langer meegaan dan Edwin aangeeft, een kwestie van kwaliteit denk ik.

Geluid: Ik heb van een kenner begrepen dat de Bassman hier op eenzame hoogte staat doordat in de voorversterking het geluid wordt gemaakt voordat het zaakje de eindtrap ingaat. Iets dat voor lang niet alle versterkers geldt. Hier heeft Edwin wel een punt. Het zal voor de eindtrap dan niet zoveel uitmaken of hier transistoren worden gebruikt (overigens ben ik niet weg van het geluid van mosfets). Het maakt de zaak dan wel minder kwetsbaar.

De bassman heeft wel het nadeel dat je die niet kunt oversturen voor een lekker rauw gitaargeluid, hiervoor gebruikte ik dan vaak een Dynacord Halljazz uit 1962. (maar ja, dit is een bassisten forum).

Prijs: Tsja, voor een geluid dat bij je past moet je willen betalen. Ik geloof dat ik ongeveer 25 jaar geleden zo'n 900 gulden heb betaald en toen was 'ie allang niet nieuw meer.

Vermogen: Ik heb geen idee. Ik heb alleen podiumervaring met de gitaar en nog niet met de bas. Mijn ervaring is overigens wel dat hier een wezenlijk verschil is tussen buizen en transistoren. Een buizenbak van 100 watt lijkt het vermogen van een 150 watt transistorenbak te geven, maar dat kan ook aan mij liggen (ik heb het overigens wel vaker gehoord.

Om kort te gaan, ik heb wel gevoel bij de argumenten van Edwin, deze zijn wat mij betreft overigens van praktische aard en hebben minder betrekking op het geluid. Toegegeven: een bassman is een onpraktisch geval.

Als ik ooit afscheid neem van de Bassman zal dat omwille van de hanteerbaarheid zijn en zeker niet vanwege het geluid. Ik ben er gewoon gek op!

Zijn er nog mensen die wat tips kunnen geven over pickups? Ik heb er al een paar geprobeerd (Fischman, L&L, Een magnetische Schaller en een heel oud geval zonder merk). Maar kan nog niet het juiste geluid vinden. Deze week laat ik een Highlander inbouwen, eens horen hoe dat klinkt.

Ronald,

Het is absoluut onzin dat 100 Watt buizen-amp even hard gaat dan een 150 Watt transitor-amp. Dat verhaal doet al heel lang de ronde en vind zijn oorsprong in het feit dat er heel veel manieren zijn om vermogen te meten. Je hebt peak-vermogen, PMPO-vermogen, RMS-vermogen, sinus-vermogen,... Voor mijn part is enkel het sinusvermogen op 1 khZ met vervorming beneden 1% met een 4 ohm belasting belangrijk. Daar wringt het schoentje, want een buizenversterker begint langzaam te vervormen bij oversturing, terwijl bij een transistor dit veel plotser gaat. Dit verklaart trouwens de scherpe distortion van een transistor en het warme distortion geluid van een buizen-amp. In het normale werkgebied haal je dus 100W met lage vervormingscijfers (klener dan pakweg 0.1%) voor beide versterkers. Die buizenversterker kan je dan wat overbelasten tot 150 Watt zonder brokken te maken, maar dan heb je nog altijd een voor gitaar aanvaardbaar geluid (voor hi-fi is dit niet waar). Als je datzelfde bij die transitor probeert is je signaal direct aan het klippen.

Nog 1 ding en dan hou ik erover op... Ik betwijfel sterk of je veel verschil in geluidssterkte hoort tussen 100 Watt en 120 Watt. Vermogen (alleszinds on interpretatie van geluidssterkte) is logaritmisch. Wil je een beetje harder dan 100 Watt heb je 200 Watt of zelfs 1000 Watt nodig. Probeer maar uit als je wil: 2 identiek dezelfde radio's klinken niet dubbel zo luid als 1. Als je dubbel zo luid wil heb je er tien nodig. Dit moet je echt eens uitproberen in een electro-winkel! Nu weet je ook ineens waarom er zoveel violisten in een symfonisch orkest zitten...

Erwin

Hebben jullie ook ervaring met richtmicrofoons? Zelf heb ik op mijn contrabas van die Fischman elementjes zitten en daar ben ik geenzins tevreden over. Het is een noodoplossing, maar het speelplezier komt het wat mij betreft niet ten goede. Enkele weken geleden heb ik in een theater gespeeld en daar hebben ze een richtmicrofoon gebruikt, dat klonk heel erg goed. Ik vraag me alleen af wat er gebeurt als je wat minder ruimte hebt...? Ook heb ik wel eens overwogen een kleinere versterker te nemen, vanwege het rondzingen (ik heb een 150 watt Trace combo), is dat onzin?

Ik heb me ooit laten vertellen dat hoe meer vermogen de vesterker heeft hoe minder gauw deze het geluid laat rondzingen. Wanneer een versterker op de top van zijn vermogen moet presteren dan zou dit eerder gebeuren ofzo. In hoeverre dat dat ook echt zo is weet ik niet.

Oh ja, om even terug te komen op eerdere berichten: ik speel dus wel o.a. rock en reggea (of eigenlijk meer ska) op m'n contrabas. Overigens werd binnen beide muziekstijlen (rock'n'roll en ska) oorspronkelijk natuurlijk juist gebruik gemaakt van contrabassen. Ten tijde van het onstaan ervan was de electrische basgitaar namelijk nog een nieuwigheid.

Martijn en Sander,

De enige reden dat grotere/zwaardere versterkers met meer vermogen sneller rondzingen is dat ze luider gaan. Een lichtere versterker kopen om rondzingen tegen te gaan is zoiets als je Ferrari voor een Lada in te ruilen omdat ie te snel gaat. Je kan ookgewoon minder gas geven...

Rondzingen is positieve terugkoppeling (feedback). Wat er eigenlijk gebeurt is dat er geluid van je luidsprekers opgepikt word door je microfoontje en dit word dan op zijn beurt versterkt (want dit doet een versterker namelijk - verterken!), dit word dan ook weeral opgepikt door je microfoon,... enzoverder - steeds luider totdat uiteindelijk een schelle fluit-toon overblijft. Deze fluittoon is die frequentie die toevallig (afhankelijk van het weer, de zaal, de micro,...) het gemakelijkst opgepikt word. Je kan dit tegengaan door:
1) minder volume, dan kan er ook minder teruggekoppeld worden, en heb je er vanzelf geen last van.
2) gewoon je microfoon wegdraaien is meetal ook al voldoende.
3) je luidsprekers verplaatsen - weg van de microfoon. Dit is niet zo ideaal, want dan hoor je meestal jezelf niet meer.
4) richtinggevoelige microfoon gebruiken. Op die manier richt je die micro enkel en alleen naar je bas, en ver weg van je luidsprekers. Dit is exact de reden waarom een zangmicrofoon (hyper-)cardiode is van richtingkarakteristiek. Zo'n ding is alleen gevoelig voor geluid van de voorkant. Probeer maar een om aan de zijkant te zingen en draai je microfoon wat in het rond, dan hoor je vanzelf wel de richting dat hij gevoelig is.
5) met een equalizer heel scherp die frequentie van feedback elimineren (pakweg -10db). een beetje onpractisch voor de doorsnee contrabasist, maar het werkt echt wel heel goed. Dit is exact wat de PA technieker doet met die equalizers met zo veel schuivertjes (typisch 30 banden). Bij een serieus optreden, word de zangmicro op die manier feedback-vrij voor de monitors gemaakt.

De uitleg van Erwin is gedeeltelijk waar v.w.b. het microfoongedeelte, maar bij gebruik van een pickup (piezo of magnetisch) zingt de boel ook rond. Dat komt doordat de snaren en de klankkast samen het geluid van de versterker oppikken hetgeen weer door de pickup wordt doorgegeven aan de versterker etc etc. In mijn gitaartijd maakten we daar dankbaar gebruik van door de gitaar voor de box te houden, een extra slinger aan de tremolo bracht dan dat proces gemakkelijker op gang. Bij de bas willen we dat natuurlijk niet.

Een microfoon werkt dubbelop, deze (mits deze op de bas is gemonteerd) pikt het geluid van zowel de klankkast/snaren op én het geluid van de versterker. Microfoons zijn daardoor extra gevoelig voor rondzingen. Ik heb gemerkt dat een groot deel van het rondzingen ontstaat in het deel van de snaren tussen het staartstuk en de kam. Het snaardeel boven de kam wordt meestal wel afgedempt doordat je er op speelt en het rondzingen dan moeilijker op gang komt. Een opgerold handdoekje tussen het staartstuk en de kast maakt de zaak al een stuk minder gevoelig. Ook maken veel pickups (Fishman bijvoorbeeld) gebruik van een klemmetje waarmee de contraplug op dat deel van de snaren wordt geklemd, dat verminderd de gevoeligheid ook aanzienlijk.

Gr. Ronald

Interssant - ga dat bij gelenheid eens uitproberen!

Mijn uitleg was inderdaad bedoeld als je een microfoon gebruikt. Bij een contrabas heb je inderdaad ook mechanische feedback. Bij een pickup werkt de grote omvang van de bas in je nadeel wat dit betreft. Je hebt dat ook bij een platenspeler. Als je de luidspreker en platenspeler dicht bijeen hebt staan kan het gebeuren dat de naald gaat bewegen door de geluidsdruk van de luidsprekers ipv door de groeven. Dit geeft ook feedback, maar op een heel lage frequentie (een soort gebrom).

Om nog heel effe terug te komen op remedies/oorzaken voor feedback: Gebruik zo weinig mogelijk reverb! Als je teruggekopelde signaal in tegenfase is met je origineel gebeurt er niks. Je hebt alleen feedback als die in fase zijn, wat met reverb veel sneller gebeurt. Reverb voegt namelijk zaal-acoustiek toe aan je signaal waardoor je een veel grotere fase-spreiding (kleinere amplitude- en fasemarge) krijgt. Met een wortelijnendiagram, transfer-functie en een hoop wiskunde kun je dit netjes bewijzen

Ik begrijp dat rondzingen eerder optreedt bij een hoger volume. Maar is er verschil tussen een versterker met veel vermogen en een met beduidend minder vermogen wanneer beide een gelijk volume voortbrengen? Dat is namelijk wat ik ooit gehoord heb: versterkers met een groot vermogen zouden juist minder snel gaan rondzingen. Dit zou eerder gebeuren wanneer een versterker op de top van zijn vermogen presteert. Iemand die daar iets over weet?

Sander,

Dit is een fabeltje volgens mij. Ik kan geen reden bedenken waarom dit zo zou zijn.

De vermogen-verterker op zichzelf heeft niks te maken met gemakelijk/moeilijk rondzingen. Duurder danwel goedkoper, meer of minder vermogen, geel of rood... bij gelijk volume feedbacken alle vermogen-versterkers even snel. Voor diegene die graag spijkers op laag water zoeken, de voorversterker kan er wel iets mee te maken hebben, met dan vooral de toonregeling (frquentieafhankelijke overdrachtskarakteristiek) als boosdoener.

Erwin

Jongens,
Dit topic staat er al een tijdje maar tijdens het lezen werd ik me toch ongemakkelijk...!!!

De opmerking "zelf houd ik ook wel van een beetje buis" geeft me de koude rillingen !

Het statement dat "150W voldoende is om een contrabas te versterken in vergelijking met 250W voor een electrische bas omwille van het AKOUSTISCHE geluid van een contrabas" ??? Ik wil die contrabas wel eens zien, of beter nog ; horen !

En dan dit nog : "Een typische buizenklank is best mooi, en het is dus perfect te verantwoorden buizen te gebruiken in een voorversterker.
Hier niks dan lof over buizen... "

Ik lees in jullie prachtige uiteenzettingen nooit wat over de kleuring door de speakers. Een niet te onderschatten onderdeel van je setup dacht ik zo...
Basversterkers (en andere) zijn niet met elkaar te vergelijken om de doodeenvoudige reden dat ELK merk op een of andere manier de typische "sound" verkrijgt door meerdere factoren. Hieronder enkele :
- Pre-shaping (begint al in de input van je versterker dmv filtering) in de voorversterkersectie (nee niet met een knopje te bedienen...) Bekijk het als het bijkruiden van een sausje.
- De manier waarop de EQ ingrijpt op het signaal is zeer merkgebonden.
- Opnieuw filtering (koppeling) van voorversterker naar eindversterker. Hier zal van fabrikant tot fabrikant een verschillende aanpak te zien zijn.
- De speaker(s) !!! Sluit je felbegeerde Ampeg SVT buizentop maar eens op een SWR 4X10" goliath kast aan.

Mischien een idee voor de Jazz-workshop ?
Twee (of liefst meer) bastops, met buizen en zonder buizen, één speakerkast en één bas en één bespeler. De tops worden om de zoveel tijd gewisseld. De luisteraar wordt geblinddoekt en haalt er de buizenversterkers uit.

Wat een mooie, informatieve bijdrage Francis!
Een opmerking over het volume van de contrabas: dat volume kan ongelooflijk verschillen hoor. Ik liep eens op het podium van een lawaaierige grote zaal, waar mijn contrabas stond en die van een andere band, die daar ook speelden. Ik sloeg een toon van mijn op dat moment onversterkte contrabas aan en hoorde niets door het feestgedruis. In het voorbijgaan sloeg ik ook een toon aan van die andere (ook onversterkte) contrabas. Ik wist niet wat ik hoorde: de hele ruimte werd gevuld met een volle, vette bastoon. Ik bedoel maar! Maar ja, van zulke contrabassen zijn er niet veel geloof ik.

Philip, je hebt helemaal gelijk wat het mogelijke volume van een bas betreft.
Ik was enkele weken geleden bij Jan Knooren in Schimmert. Hij speelt o.a. op een prachtige bas van Thomas Martin (contrabas meester en blijkbaar ook bouwer http://www.thomasmartin.co.uk/). Toen hij me aanbood om eens te spelen op zijn bas (prijsindicatie : middelgrote gezinswagen) wist ik wat me te wachten stond : "proef" éénmaal van zo'n instrument en je wil je eigen basje niet meer...
Ik kan me zelfs voorstellen dat je zo'n bas niet WIL versterken ! Zo mooi...En inderdaad : een boel volume ! Met een acceptabele actie, zowel voor pizz als arco geschikt en gewone snaren (geen darm dus...)

kijk (of luister) eens naar Paul Chambers ten tijde van Miles (+/- 1960) : darmsnaren en een actie van enkele centimeters... Uit die bassen kwam idd een boel "sound" maar probeer eens op zo'n ding te spelen met de hedendaagse technische vereisten...

Er is trouwens een groot verschil in geluid tussen de positie van de "bespeler" en die van de "luisteraar". Zou dit iets met het mysterieuze woord (voor mij altans...) "PROJECTIE" te maken hebben ?
Nu zijn we helemaal off-topic vrees ik ???

Nog even terugkomend op het buizen verhaal.
Buizen gebruiken geen gloeidraad, dus die kan ook niet breken. Buizen worden wel warm en koelen weer af wat problemen met het buizenvoetje kan geven en natuurlijk slijten buizen sneller dan een transistor.
Voordeel van buizen is de kleuring, echter met een goede buizenvoorversterker heb je de kleuring al en hoef je geen buizen eindtrap te gebruiken. Bijna alle pro - voorversterkers gebruiken buizen.
Het voordeel van een buizen eindversterker is de dynamiek, dus de attack van de bas komt beter door. Daardoor lijkt het of een buizen versterker van 100 Watt harder klinkt dan een transistor versterker van 100 Watt.
Ikzelf zweer bij een goede buizen bas voorversterker en een normale PA eindtrap.
Goede luidsprekers maken natuurlijk ook een groot verschil. Let maar eens op het rendement van duurdere speakers t.o.v. goedkopere speakers. Het rendement bepaalt het uiteindelijke volume van de versterker.

Volledig eens met Eric! Raar toch dat het rendement nergens vermeld word in de "marketing brochures". Persoonlijk vind ik dit minstens even belangrijk als het vermogen. Een luidspreker met 90dB (aan 1W/m) rendement klinkt dubbel zo hard als een 83db exemplaar - zelfs indien de versterker identiek is. Elke 6db rendements-winst betekend in de praktijk "klinkt dubbel zo luid". Hier vind ook het verhaaltje dat buizenversterkers luider zouden klinken zijn oorsprong. Vermits het (zeker 20 jaar geleden) moelijk was om een buizenversterker met veel vermogen te ontwerpen/maken, werden er gewoon (duurdere) luidsprekeres met hoger rendement gebruikt. Ter info: het rendement van een luidspreker zegt niets (neen, helemaal niets) over de kwaliteit van een luidspreker.

Om met meer "vermogen" dubbel zo luid te klinken, moet je 10x zoveel hebben. 100 Watt klinkt dubbel zo luid dan 10 Watt. Je 120 Watt versterker inruilen tegen een 150 Watt exemplaar omwille van "klinkt luider" is dus volstrekt nutteloos. Een 2e luidspreker toevoegen, verdubbeld het vermogen (=3db winst). Dit verhoogd echter maar beperkt de "luidheid".

Erwin